Danas je bogat velikim brojem uslužnih, trgovinskih i stambeno-poslovnih objekata i predstavlja odličnu lokaciju za šetnju i porodično druženje.
Svilajnac je gradsko naselje u Srbiji koje administrativno pripada opštini Svilajnac u Pomoravskom okrugu. Opština Svilajnac nalazi se sa desne strane reke Velike Morave, u regionu Šumadije i Pomoravlja, u području zvanom Resava. Područje Svilajnca ima dugu i bogatu istoriju, a samo gradsko naselje ima viševekovni kontinuitet. Očuvan je specifični izgled naselja, a krase ga parkovi i moderno uređene zelene površine i infrastruktura. Kriva čaršija, nekada trgovačka, a danas pešačka zona, povezana je sa širim centrom grada i nekoliko parkova. Danas je bogata velikim brojem uslužnih, trgovinskih i stambeno-poslovnih objekata i predstavlja odličnu lokaciju za šetnju i porodično druženje.
U gradu se nalaze i dva značajna spomenika po kojima su imena dobili i trgovi na kojima se nalaze. Spomenik Mare Resavkinje podignut je 1926. u čast palim ratnicima varoši Svilajnca u borbama 1912-1918. godine, a spomenik Stevana Sinđelića – resavskog vojvode i junaka Prvog srpskog ustanka podignut je 1991. godine.
U samom gradskom jezgru nalaze se i zgrade sa dugom i bogatom istorijom: zgrada Resavske biblioteke podignuta 1903. godine na današnjem Trgu heroja, crkva Svetog Nikole sagrađena 1827. godine, zgrada Gimnazije koja je sagrađena između 1875. i 1877. godine, koja je proglašena je spomenikom kulture kao i zgrada stare bolnice, sagrađena 1906. godine. Jedno od najznačajnih turističkih odredišta je i spomen-kuća Stevana Sinđelića koja se nalazi u svilajnačkom selu Grabovac. Opština Svilajnac ima pod svojim okriljem veliki broj manastira koji su dobili naziv Resavska Sveta gora: Miljkov manastir, manastir posvećen Sv. Nikolaju Čudotvorcu, manastir Zlatenac, manastir Prečiste Bogorodice i manastir Tomić. Područje opštine Svilajnac na kome se nalaze dve reke stvara odlične uslove za ljubitelje ribolova, a ujedno je i poznato lovno područje. Svilajnac je danas moderan grad, koji je sačuvao autentičnu staru arhitekturu, ali je bogat i modernom infrastrukturom, pa se tako danas u Svilajncu mogu videti i savremeni objekti među kojima se ustiče Prirodnjački centar Srbije, jedinstven spoj nauke i zabave na 3,000 kvadratnih metara.
Svilarstvo u Donjoj Resavi i Svilajncu
Srbija je po svojim klimatskim uslovima idealna za bavljenje ovim poslom. Pre drugog svetskog rata nadaleko su po uzgoju svilene bube bili poznatri Svilajnac, Šabac, Požarevac i mnoga mesta širom Vojvodine. Neka nose naziv baš po bavljenju ovim zanimanjem.
Svilajnac se prvi put pominje 1467. godine u turskom popisu (Braničevski tefter: Poimenični popis pokrajine Braničevo iz 1467. godine). Veruje se da poreklo njegovog imena potiče od gajenja svilene bube kojom su se u velikoj meri bavili njegovi stanovnici u prošlosti. Današnji grb i zastava Svilajnca imaju čauru i leptira svilene bube.
U prvoj polovini XIX veka Svilajnac postaje administrativni, vojni i privredni centar Ćuprijske nahije. Osnivaju se važne institucije 1846. Svilajnac je proglašen za varošicu, a 1888. za varoš (29. jun je usled toga ustanovljen kao Dan opštine).
Za tadašnju Srbiju uzgajanje duda bila je važna privredna grana. Prema podacima u Moravskom okrugu je 1898. bilo registrovano 123034 stabla svih vrsta dudova. Sadnja duda je podsticana pa je 1903. godine rasadnik belog duda u Jagodini raspolagao sa 2000 sadnica. Naročito je omiljen bio beli dud jer su se svilene bube hranile uglavnom njegovim lišćem.
Jedna od važnih privrednih grana svilarstvo zastupljena je kako navodi Stanoje Mijatović 1910. u Donjoj Resavi. Kaže da se gajenjem svilene bube bavi gotovo svaka deseta kuća. „Osobito se danas svilene bube gaje mnogo u Svilajncu i okolnim selima, jer je po predanju Svilajnac svagda bio podesan za taj posao. Po podacima za 1910. god. svilarstvom se zanimalo 1358 domova, bez Svilajnca“ (RESAVA: naselja i poreklo stanovništva, Beograd, SANU, 1930, str. 179.).
Pred drugi svetski rat Jugoslavija je u proizvodnji svile bila peta sila u svetu, sa zasađenih dva i po miliona stabala belog duda.
Stariji Svilajnčani pamte brojne i velike dudove kojima je bilo opasano vašarište (današnja Bojača), a takođe „dudored“ na putu ka Kušiljevu (danas od Male Vage pa sve do Velikog Polja, sećanje-kazivanje Desanke Rajković, zabeležila Ružica Sibinović-Rajković). Tu je bilo stoletnih dudova sve do 90-ih godina kada su postepeno dudovi nestajali i posečeni.
Miodrag Savić iznosi sećanja kako je sa svojom suprugom Biljanom Savić, oboje agronomi, gajio svilenu bubu koja je u to vreme bila tražena u selu Vojski u kući kod svoje bake, 1961.g. Nisu bili potrebni neki uslovi nego su oni kao mladi bračni par (da bi dopunili svoje prihode) doneli crviće u kutiji položili ih na čaršav, hranili ih dudovim lišćem, i polako su nastajale čaure koje su oni predvali u otkupnoj stanici.(Jelena i Predrag Toskić, Od male varoši do modernog grada: životna i radana biografija Miodraga Savića, Svilajnac, Resavska biblioteka, 2021. str. 30.)
Šezdesetih godina prošlog veka svilarstvo je gotovo iščezlo sa naših prostora. Dudovi su posečeni, donekle i zbog pojave štetočine dudovca a skupe mašine za fabričku obradu čaura su uništene. Ironično, pančevačka fabrika, prva fabrika svile, otvorena 1733. pretvorena je u fabriku za proizvodnju gume i plastike. Svet se okrenuo proizvodnji veštačkih , sintetičkih materijala od naftinih derivata, materijali koji su bili daleko jeftiniji.
Danas u Svilajncu je tek poneki dud, „većina svilajnačke dece i ne zna kakav je ukus njihovih plodova“.
Inače, svilarstvo je bilo u Srbiji jedna od najstarijih delatnosti u seoskim domaćinstvima. Najpre jer je bilo isplativo i dobrodošlo, kao uzgredno zanimanje. Svilarstvo je zanimanje koje mogu da obavljaju i dece i starije osobe, uzgoj može da se organizuje u svakoj kući gde ima prostora ili se može uz skromna sredstva urediti ovakav prostor. Gajenje se odvija u toplijem delu godine pa ne zahteva dodatnu, inače skupu enrgiju, ili sirovine. Gajenje svilene bube je čist posao nisu potrebni neki skupi alati. Svilena buba (lat. Bombyx mori) je leptir iz porodice svilaca (lat. Bombycidae).
Izvor: TOS, TO Sviljanac, Olivera Mijailović, Foto: Shutterstock
